Problem związany z praniem pieniędzy pochodzących z nielegalnych źródeł, ale też wartości majątkowych cechujących się nielegalnym pochodzeniem staje się coraz bardziej aktualny w świetle obrotu gospodarczego oraz projektów mających za zadanie stworzenie pozorów prowadzenia realnej działalności przynoszącej zyski dla jej inwestorów. Wśród takich projektów czołowe miejsce zajmują takie, które stosując agresywny marketing w stosunku do odbiorców, zachęcają te podmioty do inwestowania w różnego typu przedsięwzięcia, wykorzystując do tego kryptowaluty (waluty wirtualne). Kontakt z takimi osobami odbywa się co do zasady telefonicznie lub mailowo, a ofiara mająca zainwestować środki często jest otaczana opieką różnego typu „doradców inwestycyjnych” czy też brokerów.
Jednak po czasie, ofiara orientuje się, iż brak jest możliwości wycofania z platform inwestycyjnych środków pieniężnych lub też kryptowalut, w związku z czym próbuje wykorzystać wszystkie możliwe sposoby odzyskania należności jak np. złożenie reklamacji przelewu do banku obsługującego jej rachunek, jak też wniesienie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do prokuratury.
Sprawcy przestępstwa, mają świadomość takiego zachowania podmiotu, który padł ofiarą oraz starają się ukryć końcowe miejsce pozyskanych kryptowalut, przepuszczając przedmiotowe kryptowaluty przez tzw. mixery, celem utrudnienia ich odzyskania oraz ustalenia końcowego beneficjenta środków. Bardzo często dochodzi do sytuacji, w której pozyskane w sposób nielegalny kryptowaluty trafiają do handlarzy (np. działających w trybie p2p), które zbywają je dalej uczestnicząc świadomie lub nie w utrudnieniu odzyskania tych kryptowalut przez podmiot uprawniony. Niejednokrotnie zdarza się, iż taki handlarz otrzymuje, jedynie część środków (kryptowalut) pochodzących z przestępstwa na swój rachunek, jednak mimo tego faktu organy ścigania dokonują blokady kryptowalut do pełnej wysokości kryptowalut (w ilości będącej przedmiotem przestępstwa), które podlegają zwrotowi osobie pokrzywdzonej.
Istnieje orzecznictwo sądowe (postanowienie Sądu Rejonowego w Krotoszynie z dnia 20 czerwca 2022r. o sygn. II Kp 74/22 oraz postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie z dnia 29 kwietnia 2022r. o sygn. III Kp 18/22) gdzie środki będące przedmiotem przestępstwa, za które następnie zostały nabyte kryptowaluty, zwrócono pokrzywdzonemu, w związku z czym tak samo należałoby postąpić w przypadku kryptowalut pochodzących z przestępstwa. Taką praktykę organów ścigania zarówno w zakresie środków na rachunku bankowych, jak też kryptowalut pochodzących z przestępstwa należy uznać za słuszną.
Bowiem już samo przyjęcie kryptowalut mających źródło w przestępstwie na portfel przez osobę trzecią z pominięciem zabezpieczeń prawnych, świadczy przynajmniej o ewentualnym zamiarze udaremnienia lub znacznego utrudnienia stwierdzenia ich przestępczego pochodzenia, jak również ich wykrycia, zajęcia albo orzeczenia ich przepadku co wiąże się z podejrzeniem przestępstw prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
W obrocie transgranicznym został wypracowany raport FATF dotyczący Aktywów wirtualnych, Wskaźników czerwonej flagi prania pieniędzy i finansowania terroryzmu z września 2020r. (FATF REPORT Virtual Assets Red Flag Indicators of Money Laundering and Terrorist Financing). Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) jest niezależnym organem międzyrządowym, który opracowuje i promuje politykę ochrony światowego systemu finansowego przed praniem pieniędzy, finansowaniem terroryzmu i finansowaniem proliferacji broni masowego rażenia. Rekomendacje FATF są uznawane za światowy standard w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) i finansowaniu terroryzmu (CFT). Bowiem w oparciu o opisane w przedmiotowym raporcie przypadki można dokonać oceny zaistniałej sytuacji z perspektywy obiektywnego obserwatora, racjonalnie oceniającego okoliczności towarzyszące nabyciu określonych składników majątkowych. Opisane zostały tam najczęstsze sytuację świadczące o wysokim ryzyku prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Przykładowo, gdy osoba dokonuje zakupu/sprzedaży kryptowalut przy pomocy gotówki, w miejscach o podwyższonym ryzyku, takich jak np. kioski aktywów wirtualnych, wykorzystując do ustalenia lokalizacji takich punktów serwis internetowy, który znajduje się na liście sankcyjnej lub jest zablokowany na danym terytorium, korzystając z narzędzi anonimizujących użytkowników Internetu (serwerów Proxy), do zmiany swojej lokalizacji, należy wnioskować, iż osoba taka udaremnia lub znacznie utrudnia stwierdzenie przestępczego pochodzenia kryptowalut co wiąże się z ułatwieniem popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub o ewentualnym zamiarze tej osoby popełnienia przedmiotowego przestępstwa z czym z perspektywy obiektywnego obserwatora, racjonalnie oceniającego okoliczności osoba ta powinna się liczyć.
Zgodnie z art. 45 § 1 kodeksu karnego: „Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.” W doktrynie wskazuje się, iż: „…zakres przepadku korzyści majątkowej powinien być maksymalnie szeroki, obejmując także np. odsetki od kwot ulokowanych na rachunkach bankowych, zyski uzyskane w wyniku wzrostu cen akcji czy obligacji, a nawet wygrane w grze losowej, w której kwota zakładu pochodziłaby z przestępstwa (zob. Z. Sienkiewicz, Zamiast konfiskaty mienia, NKPK 1999/4, s. 161–162). W efekcie nieopłacalność przestępstwa staje się jeszcze dotkliwsza, gdyż ostateczna korzyść podlegająca przepadkowi może być znacząco wyższa niż wartość pierwotnej korzyści bezpośrednio uzyskanej z popełnionego czynu.” D. Gruszecka [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021, art. 45.
W analizowanej sytuacji korzyść majątkową w postaci kryptowalut lub ich równowartość należy zwrócić pokrzywdzonemu, a ostateczna korzyść podlegająca zwrotowi winna być maksymalne szeroka, aby nieopłacalność przestępstwa stała się jeszcze bardziej dotkliwsza.
Przekazanie kryptowalut w ilości stanowiącej przedmiot przestępstwa, na rzecz pokrzywdzonego, nawet w przypadku, gdy na końcowym portfelu stwierdzono jedynie część środków pochodzących z przestępstwa, w takiej sytuacji winno stanowić środek prewencyjny o charakterze ogólnym oraz indywidualnym mającym za zadanie dyscyplinowanie podmiotów w zakresie stosowania przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, jak również będzie stanowić środek kompensacyjny dla osoby, która stała się ofiarą popełnionego na jej rzecz przestępstwa.
Autor: Maciej Grzegorczyk
